લાઈફ સફારી~૬૯: ચુંટણી: વિકાસ-ઉત્સવ કે રકાસ-ઉત્સવ!

****

“બેન થોડું જલ્દી કરોને!”

“અડધો કલાકથી લાઈનમાં ઉભા છીએ. બહુ આકરી ગરમી છે આ વખતે!”

“કહું છું બેન થોડો ઝપાટો મારો ને! લાઈન વધતી જાય છે!”

એપ્રિલનાં છેલ્લા દિવસનો આકરો તડકો અને એમાં વળી ચૂંટણીની ગરમી! તમે સવારે સાત વાગ્યાના એકધારી ઝડપથી શક્ય એટલું નમ્ર રહીને તમારી કામગીરી કરી રહ્યા છો.

“બે લેડીઝ અને એક જેન્ટ્સ"- બહાર લાંબી લાઈન જોઈને તમે મિકેનિકલી રુલ એનાઉન્સ કર્યો.

“બેન, અમે ક્યારના લાઈનમાં ઉભા છે! અને..”- એક સહેજ વયસ્ક કાકા તમારી સામે ઉગ્રતાથી રજૂઆત કરવા ગયા પરંતુ જવાબમાં તમે આપેલું હુંફાળું સ્મિત જોઈને નરમ પણ પડી ગયા!

“કાકા માટે ઠંડું પાણી લાવો! કાકા, તમે એકલા જ વોટ કરવા આવ્યા? કાકીને નથી લાવ્યા?” - તમે ફટાફટ હાથ ચલાવતા કાકાની સાથે સંવાદ ચલાવ્યો!

“કાકી સવારમાં અહી આવીને લાઈનમાં ઉભા રહે તો ઘરે રસોઈ કોણ બનાવશે બેન?”- કાકા હવે થોડા રમુજમાં આવ્યા એમ લાગ્યું!

“એજ તો સરકાર પણ કહે છે! મત આપવો પુરુષ અને મહિલા બંનેનો મૂળભૂત અધિકાર છે. પણ મહિલાઓને રસોઈ, ઘર અને બાળકો જેવા કારણોથી અગ્રીમતા આપવી. કાકા, સરકારનો નિયમ છે- મારા ખિસ્સામાંથી નથી કહેતી!” - તમે કાકાની મતદાર સ્લીપ હાથમાં લઇ, એમનું નામ મતદાર યાદીમાં ટીક કરી એમના ડાબા હાથની આંગળીએ અવિલોપ્ય સાહી લગાવતા કહ્યું.

“પણ બેન, આ તો ખોટું જ ને! તમે પણ આજે સવારે મહિલા-સશક્તિકરણની વાતો કરતા હતા. તો આમ લેડીઝ ફર્સ્ટ અને મતદાનમાં અગ્રીમતા -એવું બધું ખોટું ના કહેવાય? અત્યારે તો મેન-એમ્પાવરમેન્ટના ક્લાસ ચાલુ કરવા પડે એટલી હદે સ્ત્રીઓ જાગૃત અને સશક્ત છે! શું કહો છો?”- તમારી બાજુમાં બેસીને મતદાર લીસ્ટ વેરીફાય કરી રહેલા ભાઈએ હસતા હસતા ટકોર કરી.

“સાચું કહ્યું તમે, પહેલાના સમય કરતા સ્ત્રીઓની પરિસ્થિતિ ઘણી સુધરી તો છે પણ...”- તમે આગળ બોલી જ ના શક્યા.. શબ્દો હવામાં ખોવાઈ ગયા. અને પ્રશ્ન પૂછવાવાળા ભાઈને પણ કદાચ તમે નહિ બોલી શક્યા એ જવાબ સાક્ષાત મળી ગયો.

***

“વન ટુ થ્રી સેવન, પ્રૂફ- વોટર્સ આઈડી."- હમણાજ તમને સ્ત્રીસશક્તિકરણના મુદ્દે ચીઢવી રહેલા બાજુમાં ડોક્યુમેન્ટસ વેરીફાય કરી રહેલા ભાઈ, આંખો નીચી કરીને બોલી રહ્યા.

તમે મિકેનિકલી તમારા ભાગની પ્રોસીજર પતાવી અને સામે બેઠેલા આ વિસ્તારના ઇલેક્શન એજન્ટને ઉમર-વાંધાનો ઈશારો કર્યો.

“બેન, મેં ચેક કરી રાખ્યું છે! બે મહિના પહેલા જ અઢાર પુરા થયા છે! આ રહ્યું એલ.સી.. વાંધો પડે એવા બધા કેસમાં મેં પ્રૂફ સાથે જ રાખ્યા છે!”-મધમાં ઝબોળીને બોલતો હોય એમ મધ-મીઠ્ઠા અવાજે એજન્ટ તમને સમઝાવી રહ્યો.

“ખુબ ધ્યાન રાખો છો પોતાના વિસ્તારનું તમે!”- તમે વખાણ કરતા શબ્દોમાં ટીકા કરતા કહ્યું!

“રાખવું જ પડે ને બેન. એમના વિકાસ અને પ્રગતિ માટે તો જાત ઘસી નાખી છે! ખુબ માન છે આપણું અહી! પરસ્પર છે બધો વ્યહવાર! પાંચ વર્ષ અમે એમને સાચવીએ એટલે એક દિવસ એ અમને!”- અને ગર્વ સાથે એજન્ટભાઈ પોતાની વખાણગાથા ગાઈ રહ્યા!

“તમે એ દીકરીનું એજ પ્રૂફ ઇલેક્શન માટે વાંધો પડશે એ સમઝીને ધ્યાનમાં રાખ્યું, તો એના લગ્નના દિવસે ક્યાં ખોવાઈ ગયા હતા?”- તમે સીધો કટાક્ષ કર્યો.

“બેન સમઝ ના પડી! ચુંટણીના નિયમમાં એના લગ્નને લઈને કઈ વાંધો પડ્યો કે શું?”- એજન્ટશ્રી જાણી જોઈને અજાણ્યા થવા મથી રહ્યા!

“એ દીકરી ના હજી બે મહિના પહેલા જ અઢાર પુરા થયા એનું પ્રૂફ તમે મને બતાવ્યું...પણ એણે કેડમાં તેડેલા બે-ત્રણ મહિનાના બાળક અને એના લગ્ન સમયની ઉમરનો- એ બે મહિનામાં હું કેમ કરીને તાળો બેસાડું?”-તમે હવે પેન, મતદાર યાદી અને અવિલોપ્ય સાહી બધું સાઈડમાં મુકીને ઉગ્રતાથી સીધો સવાલ કર્યો!

“બેન, છોડોને એ બધું! અમુક જ્ઞાતિ-સમાજમાં થાય છે! અમારાથી એમાં ના પડાય! પોલીટીક્સ અને સમાજ સુધાર બંને અલગ વાતો છે! ”- છેલ્લા અડધા કલાકથી પોતાની યશગાથા ગઈ રહેલા પોલીટીકલ એજન્ટે આખરે અઠંગ પોલીટીશયનની જેમ રંગ બદલ્યો!

“હા સાહેબ! બાળ-વિવાહ, બાળ-મજુરી, વિધવા-વિવાહ, કન્યા ભ્રુણ હત્યા,દીકરીનું શિક્ષણ, કુપ્રથા વિરોધ- એ બધા સામાજિક મુદ્દાઓ પર ચુંટણી લડાય. રીયલમાં તમે મહાન નેતાઓ આ સામાજિક મુદ્દાઓ પર કામ કરો તો ગંદુ પોલીટીક્સ કોણ રમશે? અને એમ સમાજ સુધારાના નામે ભલે મત મળે, સમાજ સુધારો કરવા જાઓ, તો લોક-રોષ સહન કરવો પડે, વોટ ગુમાવવા પડે.. એ તો તમારા જેવા કેલ્ક્યુલેટીવ અને સીઝન્ડ પોલીટીશિયન્સને કેમ પોસાય?”-તમે ફરીથી રોષપૂર્વક કહી ગયા..

***

એકધારું સવારથી કામ કરી રહેલું તમારું મશીન થોડી થોડી વારે કૈક એરર આપી રહ્યું. અલબત્ત જુદા જુદા કારણોથી!

“જી પ્રૂફમાં શું છે?”- સામે માથે ઓઢીને ઉભેલી, પાંત્રીસેક વર્ષની જાજરમાન મહિલાને તમે પ્રશ્ન કર્યો. પ્રશ્ન અને જવાબ વચ્ચેની સ્પેસમાં, આગળ તમે જે બીજો પ્રશ્ન પૂછવાના છો એનો જવાબ પહેલેથી ગણી રહ્યા!

સામે ઉભેલી સુંદર મહિલાએ ખુબ જ ખચકાતા વોટર્સ આઈડી તમને ધર્યું, અલબત્ત એક પણ શબ્દ બોલ્યા વગર. કાળજીથી પહેરેલી મોંઘી સાળી ઉપર સોનાના નવી કારીગરીના ઘરેણાં ચમકી રહ્યા હતા, જાણે વોટિંગ માટે આવવું પણ સ્નેહીના લગ્નમાં જાવા જેવી સુંદરતા-સંપત્તિ શો-ઓફની બાબત હશે! પણ સુંદરતા, સંપત્તિ કે સમૃદ્ધી લઈને ફરી રહેલા એ જાજરમાન મહિલામાં તમને સંકોચ, ક્ષોભ, આત્મવિશ્વાસની ઉણપ સાફ દેખાઈ..

“અહી આ ખાનામાં તમારી સહી કરવાની છે.”-સામે ઉભેલી મહિલાને પેન ધરી અને તમે તમારું ગણિત અને ધારણા ખોટી પડે એ માટે પ્રાર્થના કરી રહ્યા.

સામે ઉભેલી મહિલાની નજરો હજુ નીચેજ મંડાયેલી રહી, તમારા સૂચનનો અમલ કરવા પેન પકડવા હાથ સહેજ આગળ વધ્યો અને ફરી માથે ઓઢેલા પાલવને સંકોરી એમાં લપાઈ ગયો.

“જી અહી સિગ્નેચર કરવાની છે. આમ ઉંધી જ !”-તમે ઉપરની સહી બતાવીને સામેની મહિલાને ફરી નમ્રતાપૂર્વક સુચન કર્યું.

અને.. પાછળથી લાઈન તોડીને એક ભાઈ મોઢામાં મસાલો ચગળતા આગળ આવ્યા. અને તમારી સામે ઉભેલ જાજરમાન મહિલાનો ડાબો હાથ ઉંચો કરી એમનો અંગુઠો તમારી સામે ધર્યો.

તમે હળવેકથી એમના ડાબા હાથના અંગુઠાની છાપ લેવા અંગુઠો પકડ્યો અને... લાજમાં ઢંકાયેલા એ અજાણ્યા ચહેરાની આંખોની ભીનાશ અંગુઠાથી થઈને તમારી આંખોમાં ફેલાઈ ગઈ...

“બેન ચા પી લો. બહુ રશ છે. ચા પીધા પછી કામ સારું થશે!”- બાજુમાં કામ કરી રહેલા ભાઈએ ચા ધરી અને તમને બીજે વાળવા પ્રયાસ કર્યો.

સવારથી સુંદર સાળીમાં સજીને, લાજ કાઢતા ઘૂમટા ઓઢીને, સોનાના ઘરેણાઓમાં શોભીને- એક પુરુષની સુરક્ષા-દેખરેક હેઠળ આવનાર...ત્રીસથી નેવું વર્ષ સુધીની જાજરમાન મહિલાઓ- અજાણ્યે એમના ડાબા હાથના અંગુઠાની એ ભૂરી છાપ તમારી અંદર ક્યાંક ડાબી બાજુ લગાવતી ગઈ છે- ઊંડે.. ખુબ જ ઊંડે!

“આ વખતે ૭૦% થી ઓછુ મતદાન થાય તો સાહેબ મૂછો મુંડાવી દઈશ!”- એજન્ટસાહેબ ફોન પર એમના મોટા"સાહેબ"ને મતદાન ટકાવારીનો હિસાબ આપી રહ્યા!

અને તમે મનોમન એમના વાક્યમાં "મતદાન" શબ્દને "શિક્ષણ" શબ્દથી સ્વેપ કરીને, નીચા શિક્ષણદર માટે એમને પણ એક કારણ ગણીને... એમની મૂછો મુંડાવી, માથે ટકો કરાવી, મોઢું કાળું કરાવી, ગધેડે ઉંધા બેસાડી ફેરવવાની કલ્પના કરી રહ્યા!

***

ચુંટણી આપણા લોકશાહી દેશ માટે સૌથી મોટો લોક-ઉત્સવ છે!

પરંતુ આ ઉત્સવની ઝાકમઝોળનાં હાંસિયામાં, સ્વર્ણિમ ઉજવણીઓની પરે અને અકલ્પ્ય વિકાસની ગાથાઓના ખૂણે-ખાંચરે... કેટલાયે ડાબા હાથના ભૂરા થયેલા અંગુઠાઓને પેન પકડાવાની અને પુરા-અધૂરા અઢાર વર્ષની "વયસ્ક"-માંઓને ઉંમરસહજ જીવન જીવવાની- “આઝાદી"નો અધિકાર હજુ મળ્યો નથી તો "મતાધિકાર" શું કામનો?

ઇલેક્શન એટલેકે ચુંટણી પાંચ વર્ષે એક વાર નહિ પણ.. આ પાંચ વર્ષોમાં દિવસે દિવસે જવાબદારી પૂર્વક ઉજવાય એ ખુબ જરૂરી છે!