લાઈફ સફારી~૬૧: શું આપણે સ્ત્રી હોવાનો ફાયદો નથી ઉઠાવતા?

    

*** 

“યત્ર નાર્યસ્તુ પૂજ્યન્તે રમન્તે તત્ર દેવતાઃ “

“દરેક સફળ પુરુષની પાછળ એક નારીનો હાથ હોય છે.”

“નારી તું નારાયણી!”

“એક દીકરી બે પરિવારને ઉજાળે છે!”

“દીકરી વ્હાલનો દરિયો...”

“દીકરો ત્યા સુધી જ દીકરો છે જ્યાં સુધી એની વહુ ઘરમાં આવે છે, દીકરી તો આજીવન દીકરી જ રહે છે!”

“માં તે માં બીજા બધા વગડાના વા!”

શું સામ્ય દેખાય છે તમને ઉપરના ક્વોટ્સમાં? લગભગ એક કે બીજી રીતે દરેકમાં સ્ત્રી કે સ્ત્રી સ્વરૂપ(માતા-દીકરી)ના વખાણ કરવામાં આવ્યા છે! સ્ત્રીની મહિમા, માતાની મહાનતા અને દીકરીનું દૈદીપ્ય અને તેજ લગભગ દરેક યુગ-સમય-વેદ-પુરણમાં વર્ણવવામાં આવ્યું છે. આ વાયકાઓ અને સાતત્ય હોવા છતાં સમાજમાં સ્ત્રીઓની પરિસ્થિતિ વિવાદિત જ રહી છે! છતાં સમય સાથે ચોક્કસ પણે સ્ત્રીની સામાજિક અને કૌટુંબિક ભુમિકા ધરાર બદલાઈ પણ છે! સદીઓ અને સૈકાઓથી થઇ રહેલા સ્ત્રીઓના શોષણને એક લાંબા ગાળાની વૈચારિક-સામાજિક સહિયારી ક્રાંતિથી અંકુશમાં લાવવું શક્ય બન્યું છે! પુરુષપ્રધાન એવા ભારતીય સમાજમાં આ નારીશક્તિ જાગૃતિની મશાલના અજવાળે સ્ત્રીઓને ન્યાય મળે એવા કાયદા અને વ્યવસ્થા અમલી બન્યા છે! હું તમે અને આપણે સૌ આજે નિર્ભય બનીને આપણી વ્યથા, રોષ, પરેશાની, ખુશી, ઈચ્છા, સપનાઓ- વ્યક્ત કરી શકીએ છે- એ પાછળ એક્ સદીની લડત છે! લડત સ્ત્રીને મનુષ્યમાં ગણવાની અને એની ગરીમા-સ્વમાન-અસ્તિત્વને સ્વતંત્ર તથા સુરક્ષિત રાખવાની! આ લડતના મીઠા ફળ આપણે સૌએ  ખુશીથી ભોગવ્યા છે, પણ એની આડ-અસર રૂપે ઉગી નીકળેલી એક પેસીવ વિચારધારા સામે આપણે જાણી-જોઈને આંખ આડા કાન કર્યા છે! હવે તમને વિચાર આવશે સ્ત્રી-સન્માન, સ્ત્રી-સ્વતંત્રતા કે સ્ત્રી-સશક્તિકરણની તો વળી કંઈ આડ-અસર હોતી હશે? માન્યમાં નથી આવતું ને? તો ચાલો આપણે રોજ-બ-રોજ જીવાતી કેટલીક મુમેન્ટસ એક નવા પરિમાણથી જોઈએ અને જીવીએ!

***

એક નાનાસા માધ્યમવર્ગી પરિવારમાં ખુશીનો માહોલ છે! એકના એક દીકરાના ઘેર પારણું બંધાવાનું છે!

વુડ-બી મોમ અને વુડ-બી ડેડ સાથે આખું પરિવાર કાગડોળે નવા મહેમાનની રાહ જોઈ રહ્યું છે. બાળકના ક્ષેમકુશળ માટે સીમંતનો પ્રસંગ ઉજવાય છે!

મહેમાનો ખુશી-હરખ વ્યક્ત કરે છે.

વુડબી મોમ:”તને શું જોઈએ? દીકરો કે દીકરી?”

વુડબી ડેડ:”તું કહે પહેલા તને શું જોઈએ?”

વુડબી મોમ:”મને તો અદ્દલ તારા જેવો જ દીકરો જોઈએ!”

-- અને આજુબાજુ આ સંવાદ સંભાળવાવાળા માતાની પરિકલ્પના સંભાળીને ભાવ-વિભોર થઇ જાય!

વુડબી મોમ: “હવે તું જવાબ આપ!”

વુડબી ડેડ:”સાચું કહું? મને પણ દીકરો જ જોઈએ! જેને હું ક્રિકેટ રમાડી શકું, જેની સાથે હું કાઉન્ટર-સ્ટ્રાઈક રમી શકું! જેને જોઈને હું કહી શકું- લુક એટ હિમ, હી ઇઝ સો હેન્ડસમ!”

વુડબી મોમ લજાઈ ગઈ અને આસપાસની સંવાદ સંભાળતી ભીડ ખીજવાઇ ગઈ!

“સંભાળ્યુંને? દુનિયા આખી ક્યાંની ક્યાં પહોંચી ગઈ પણ આપણે તો જરી પુરાણા ખયાલો નહિ જ છોડવાના! આપણે જન્મ ભલે સ્ત્રીના ખોળે લીધો, સંતાન તો દીકરો જ જોઈએ! દીકરી ભલે પરણીને સાસરે જાય તો પણ માં-બાપની કેટલી કાળજી લે છે! અરે દીકરાઓ તો પરણીને જુદા રહેવા જાય પછી ફરીને જોય પણ નહિ! તો પણ લોકોને દીકરા જ જોઈએ! કોણ જાણે આ દીકરાનો મોહ ક્યારે ઓછો થશે!” – ભીડમાંથી કોણે બ્રહ્મજ્ઞાન આપ્યું એતો ખબર ના પડી પણ બધાએ એમાં સુર પુરાવ્યો!

બિચારા વુડબી મોમ અને વુડબી ડેડની ખુશી અને સપનાઓ જાણે ઠંડ-ગાર થઇ ગયા!

-- પ્રશ્ન અહી એ છે કે, આપણે દીકરીના જન્મને વધાવીએ એ ઇચ્છનીય છે જ! પરંતુ દીકરાનો જન્મ પણ એટલો જ આનંદદાયક છે! દીકરીની મહિમા ગાઈ-વગાડીને આપણે જાણે- અજાણે દીકરાઓને ખુબ મોટો અન્યાય કરીએ છે! દીકરીની ભલાઈ અને મહાનતા વધારવા, એના અસ્તિત્વને વધાવવા, દીકરાના અસ્તિત્વને જ હાંસિયામાં મૂકી દેવું હળાહળ અન્યાય છે! માતા-પિતા માટે સંતાનના જન્મની ખુશી એના જેન્ડરથી નહિ, એના અસ્તિત્વથી જોડાયેલી હોય છે! તો દીકરી ઇચ્છનાર પરિવારને મહાન ગણીને વાહ-વાહી આપવી અને દીકરો ઇચ્છનાર કુટુંબને ફટ કહીને ધીક્કારવું શું બાલીશ નથી! 

***

નહિ બહુ મોટી કે નહિ બહુ નાની એવી એક સામાન્ય કોર્પોરેટ ઓફિસમાં આજે એકદમ તંગદીલીનો માહોલ છે! અંદરખાને ચાલી રહેલી બે વિવાદિત કર્મચારીઓ વચ્ચેની તંગદીલી આજે આક્રમક સ્વરૂપ ધારણ કરે છે! ઓફીસ પોલીટીક્સ આમતો લગભગ દરેક જગ્યાએ સામાન્ય છે પરંતુ અહી એ જ્વલનશીલ એટલે બન્યું છે કેમકે ઝગડનારા બે વિવાદિત કર્મચારીઓ પૈકી એક સ્ત્રી છે! અને કેમકે એ સ્ત્રી છે એને મળે છે જેન્ડર-સિમ્પથી અને જેન્ડર-એડવાન્ટેજ! અચાનક સ્ત્રી હોવા માત્રથી કોઈ જાતની તપાસ વગર એ વિવાદિત કર્મચારીમાંથી “પીડિતા” નું પ્રમોશન મેળવે છે! મહિલા સંગઠનો, એન.જી.ઓ, વુમન્સ સેલ અને ખબર નહિ એવા કેટલાય બહારના એના હિતેચ્છુઓ આજે ઓફિસમાં ધારણા પર બેઠા છે!   

“નહિ ચલેગી નહિ ચલેગી! તાનાશાહી નહિ ચલેગી!”

“વિ વોન્ટ જસ્ટીસ!”

“અમારી એક જ પુકાર- સ્ત્રી સન્માન!”  અને ખબર નહિ કેવા કેવા સુત્રો પોકારાય છે!

અપેરેઈઝ્લ અને પરફોર્મન્સના મુદ્દે ના મળેલા પ્રમોશનને મારી મચડીને- જેન્ડબાયસને કારણે થયેલો અન્યાય બનાવવામાં આવે છે! ગરમા-ગરમીમાં થયેલી ઉગ્ર બોલચાલ વર્બલ એબ્યુઝ બને છે અને ખબર નહિ કોની સલાહથી સેક્સ્યુઅલ એક્સપ્લોઈટેશનનો આરોપ પણ ઉમેરાઈ જાય છે!

વિવાદિત-પુરુષ-કર્મચારીની સચ્ચાઈ એના જેન્ડર-લૂપહોલ સામે હારી જાય છે! અને કાયમની જેમ સ્ત્રી-શક્તિની જીત થાય છે!

-- અહી પ્રશ્ન એ છે કે, સ્ત્રી-સશક્તિકરણની ઢાલ આગળ ધરી કાયમ સ્ત્રીઓનું સ્વછંદી બની જવું કેટલું યોગ્ય છે? પોતાના ફાયદા માટે કે પોતાની જીત માટે જેન્ડર-એડવાન્ટેજ લઇ સામેની વ્યક્તિને ખોટો સાબિત કરવો કેટલા અંશે યોગ્ય છે? અહી એ યાદ રાખવું જરૂરી છે- કે આપણા ભાઈ, પિતા, પતિ અને સારા મિત્ર એવા પુરુષો પણ આજ સમાજનો ભાગ છે અને દરેક પુરુષ એક પોટેન્શિયલ રેપીસ્ટ કે શોષણખોર નથી જ હોતો!

***

એક સામાન્ય પરિવારની દીકરીના જાણી-પારખીને બીજા સામાન્ય પરિવારના દીકરા સાથે લગ્ન ગોઠવાય છે. બંને પરિવારો પોતાની ક્ષમતા અનુસાર સુખેથી પ્રસંગ પતાવે છે. લગ્નમાં મહાલનારા બંને પરિવારોના વખાણ કરતા થાકતા નથી અને નવ-પરણિત યુગલને આદર્શ જોડીનો ખિતાબ પણ સહર્ષ આપે છે! રાજાને ગમે એ રાણી.. પરણ્યા, ખાધું પીધું અને રાજ કર્યું- એવી સ્ટોરી કદાચ આજકાલ કોઈની જ હોતી નથી! પહેલી મેરેજ એનીવર્સરી ઉજવે એ પહેલા તો કોઈ કારણસર નવ-વધુ પોતાના પિયર પાછી ચાલી જાય છે. અને ચાલે છે રીસામણા-મનામણાં! ગામ આખું મન ફાવે એમ બોલે છે! અચાનક સમી સાંજે સુ-વરના ઘરે મસ-મોટ્ટા કાફલા સાથે પોલીસની પધરામણી થાય છે! અને વરનું કુટુંબ ૪૪૦ વોલ્ટનો આંચકો લાગ્યો હોય એમ સહેમી જાય છે! સંસ્કારી, સુશીલ, સુંદર, સભ્ય જેવા લેબલ્સ જોઈને પોતાનો દીકરો જેને પરણાવ્યો હતો એ વહુએ અખા પરિવાર પર દહેજ માટે ઉત્પીડન અને ઘરેલું હિંસાનો આરોપ મુક્યો છે! જે વહુને સવારે સુરજ માથે આવી જાય તો પણ ઉઠાડવાની બિચારા સાસુએ હિંમત નથી કરી, જેને સસરાએ દીકરી સમઝીને મનફાવે એમ પહેરવા અને ફરવાની છૂટ આપી છે, જેનો બેફામ ગુસ્સો અને ગાળો સુધ્ધા પતિદેવ નીલકંઠ બનીને ગળી ગયા છે, એ વહુએ આજે આખા પરિવારને જેલના સળિયા ગણતા કરી દીધા છે!

“હાથીના દાંત દેખાડવાના જુદા અને ચાવવાન જુદા! બહારથી કેટલા ભલા લગતા હતા અને પોતાની વહુને બિચારીને કેટલી પજવી! આવા દાનવોને તો આકરી સજા થવી જોઈએ!”- વર્ષોથી જે કુટુંબની ભલમનસાઈના વખાણ કરતા થાકતા ના હતા એમને અચાનક દાનવ કેટેગરીમાં મુકતા પણ સ્નેહી-સ્વજનો અચકાતા નથી!

એક નિર્દોષ પરિવાર બદલા અને કાયદાઓના ચક્રવ્યુહમાં પીસાઈ જાય છે!

-- પ્રશ્ન અહી એ થાય છે કે દહેજ કે ઘરેલું હિંસાના નોંધાય એટલા બધા કેસ સાચા જ હોય એ જરૂરી નથી! મોટેભાગે એક પરિવારની તુમાખી, બદલો લેવાની ભાવના કે કાયદાનો ગેર ઉપયોગ- બીજા પરિવારને વેર વિખેર કરી દે છે! પોતાની દીકરીને સાસરાના ઘરમાં કેમેય કરીને ના જ ફાવે તો છુટા-છેડા લેવામાં સપોર્ટ કરવો એ દરેક માતા-પિતાની ફરજ છે, પરંતુ એ માટે દોષનો ટોપલો દીકરીના સાસરીવાળા પર નાખવો અન્યાય નથી? પોતાની દીકરીને દુધે ધોયેલી સાબિત કરવા, એના સાસરિયાઓ પર દહેજ કે ઘરેલું હિંસાનો આરોપ લગાવો એ સ્ત્રી-સુરક્ષા માટે બનાવાયેલા કાયદાઓનું અપમાન નથી?

***

૮, માર્ચના દિવસે “ઇન્ટરનેશનલ વુમન્સ ડે” આવી રહ્યો છે ત્યારે આવો ગરીમા બક્ષીએ આપણા સ્ત્રી હોવાપણાને! બેસાડીયે દાખલો હ્યુમાનીટીનો- જેન્ડર બાયસ કર્યા વગર, જેન્ડર-બેનીફીટ લીધા વગર જીવીને!

લાંબી કતારમાં પહેલા ઉભા રહેવાનો લાભ હોય, ભરેલી બસમાં કોઈ પુરુષની ઉભો થઈને તમને બેસવા કરાતી સભ્યતાભરી ઓફર હોય, કે પોતાના નાના-મોટા ફાયદાઓ કે લડત માટે મળતા ઈમોશનલ-સપોર્ટ/કાયદાકીય-બેનીફીટ્સ હોય – પોતાના સ્ત્રીહોવાપણાનો મિસયુઝ આપણે ના જ કરવું જોઈએ! 

સ્ત્રી અને પુરુષ બંને એકબીજાના પુરક છે, એકનું સન્માન બીજાની ગરીમાને ઠેસ નાં જ પહોંચાડે એ ઇચ્છનીય છે!